راچڵەكین-AA

لە چوارچێوەی بەڕێوەچوونی دووھەمین ڤیستیڤاڵی ئایینی زانكۆی سلێمانی كە لە 27ی ئاداری ئەمساڵ بەرێوەچوو، زۆر دەستنووسی دێرینی قورئانی پیرۆز و ڕاڤەی قورئان كە لەلایەن زانایانی كوردەوە نووسراون، نمایش كران لەوانەش كۆمەڵێك دەستنووسی دێرین و ڕاڤەی قورئانی پیرۆز بوو بە زمانی كوردی.

یەكێك لەو بەرهەمە ناوازە و پڕبەهایانەی لە پێشانگاكەدا نمایش كرابوو، قورئانەكەی گڵەزەردەیە، كە مێژووی نووسینەوەكەی بە تەواوی نازانرێت، بەڵام پێشبینی دەكرێت مێژووەكەی بگەڕێتەوە بۆ چوار سەدە بەر لە ئێستا و، هەمووی بە خەتی سولس نووسراوەتەوە. قەبارەی قورئانەكە 40 x 24 سم و ئەستووری 9 سم، بۆ هەموو لاپەڕەیەك 12 دێڕی گەورە و جوان بە خەتی (محقیق) و (سولس) زۆر بە جوانی و كارامەیی بە مرەكەبی ڕەش نوسراوەتەوە. بۆ كۆتایی سورەت و سەرەتای سورەتێكی دیكە ڕەنگی سوور بەكارهاتووە. لە سەرەتای سورەتەكەوە هەتا كۆتایی ئایەتێك بازنەیەكی سوور و خاڵێكی ڕەش لە ناویدا دانراوە، ئەمەش بۆ جیاكردنەوەی ئایەتەكانە لەیەكتری.

ئەم قورئانە دەستنووسە دێرینە كە لەناو خەڵكیدا بە قورئانە گەورەكەی گڵەزەردە ناسراوە، لەم ساڵانەی دواییدا نوێكردنەوە و جوزئەبەند كراوە و بەرگی تێگیراوە و هەندێك لە لاپەڕەكانی كاغەزی بە كەتیرە پێوەنراوە.

لە لاپەڕەیەكی قورئانەكەدا نوسراوە؛ ئەمە نوسینەوەی (دایە خاسێ-یە، كە دایكی شێخ حەسەنی گڵەزەردەیە، زانای ئایینی و ئەستێرەناسی كورد و یەكێكە لە شێخانی تەریقەتی قادری و ساداتی بەرزەنجە) و نوسیوویەتی: "ئەگەر كەموكورتیەك لە نوسینەوەكەیدا هەبوو، لێم ببورن، چونكە دەستێكم بە لانكی شێخ حەسەنەوە بووە و، دەستەكەی دیكەم بە نوسینەوە بووە".

قورئانەكەی گڵەزەردە

 

سەبارەت بە مێژوو و تایبەتمەندییەكانی دەستنووسی قورئانە دێرینەكەی گڵەزەردە، پرۆفیسۆری یاریدەدەر د. عەدنان هەورامانی مامۆستا لە كۆلێجی زانستە ئیسلامییەكانی زانكۆی سلێمانی دەڵێ: "ئەم قورئانە یەكێكە لە قورئانە دەگمەن و ناوازەكانی كوردەواری، بەتایبەت شاری سلێمانی. هەتا لە كوردەواری خۆماندا كە سوێندخوراوە بە قورئانەكەی گڵەزەردە، ئەم قورئانەیە. ئەم قورئانە نزیكەی ساڵی 2015 چوار ملیۆن دینارێكی تێچوو بۆ نۆژەنكردنەوەی لە بنكەی ژین، ئەم قورئانە مێژوو و بەروارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ چوار سەدە پێش ئێستا، مۆر و خەتمی شێخ حەسەنی گڵەزەردەی لەسەرە بەڕەحمەت بێت. ئەم قورئانە ئێستا لە گڵەزەردە پارێزراوە، یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی ئەم قورئانە ئەوەیە هەمووی بە خەتی سولس (پلپ) نووسراوەتەوە، بەشێوازێكی گشتیی قورئان بە خەتی نوسخ دەنووسرێتەوە، چونكە ئاسانترە. خەتی سولس تەنیا بۆ لەوحات، كڵێشەیەك و لاپەڕەیەك هەتا دوو لاپەڕە بەكاردێت، بەڵام هەموو قورئان بە خەتی سولس بنووسرێتەوە زۆر قورسە، ئەم قورئانە یەكێكە لەو قورئانانەی كە هەر هەمووی بە خەتی سولس نووسراوەتەوە".

سەبارەت بە كارەكانی نۆژەنكردنەوەی قورئانەكە، د. عەدنان ڕایگەیاند: "خۆشبەختانە نۆژەنكردنەوەیەكی جوانی بۆ كراوەتەوە، بەڵام داخی گرانم بە حوكمی ناڕەحەتییەكانی ناوچەكە، چواردەوری كتێبەكە زۆری نەماوە، من پێشبینی دەكەم لە چواردەورەوە حاشیە نووسینێك وەك زەخرەفەیەكی تێدا بووبێت، بەڵام ئێستا نەماوە. ئەم قورئانە مرەكەبەكەی بە ڕەنگەی سوور و ڕەشەكەشیەوە هەرهەمووی ئەو موادە سروشتیانەی وڵاتی كوردەواری خۆمانە تێدا بەكارهێندراوە، كە لە چرایەك و فتیلەیەكی كۆندا ڕەشاییەكەیان كۆكردووەتەوە، لە دەستكەوانێكدا برنجی كوردی و دەنكە هەنار و گوڵاڵە سوورەیان تێكەڵ كردووە و پاش ماوەیەك شڵەقاندنی لە شووشەیەكی تایبەتدا بۆ ئەوەی كە ڕەنگەكە بڵاونەبێتەوە پەتی چاڵچاڵۆكەیان هێناوە، یان ئیسفینجێك شتێكیان هێناوە بۆ ئەوەی نووسینەكەی نەیداتەوە. ئەم مرەكەبەی ئێستا دەیبینن كە ئەوە چوار سەدەی بەسەردا تێپەڕیوە ئاسایی تەڕی بكەیت بڵاونابتەوە، واتا كوالیتی ئەو مرەكەبەی لەو ئاستەدایە".

د. عەدنان هەورامانی

ڕاشیگەیاند: "دروستكردنی وەرەقە و پەڕەكانیشی ئەوە با بۆخۆی بوەستێت كە بە چ قۆناغێكی قورسدا تێپەڕیوە، لەوە دەچێت بۆ ماوەیەكی زۆر كە گوڵە پەیبونیان كوڵاندووە و بۆ ئەوەی لاپەڕەكە لە سپێتیەوە مەیلەو بۆریەك وەربگرێت بۆ ئەوەی عەزێتی چاو نەدات، بە كورتی و بە كوردی ئەم قورئانانە مێژوویەكی لە مێژینەی ئەم وڵاتەی ئێمە نیشان دەدات كە چەند بە پەرۆش بوون بۆ پاراستی ئەم كلتوورە ئاینییە. وە تیایەتی ئافرەت نووسیوێتی لە كاتێكدا بێشكە و لانكەی ڕاژەندووە، بە دەیان داستان و نموونەی ئاوامان هەیە".

د. عەدنان باسی لەوە كرد كە نووسخەی ئەم قورئانە براوەتە ئەزهەر و خەڵاتی وەرگرتووە، لەو بارەیەوە ڕایگەیاند: "لێرەوە نووسخە براوەتە ئەزهەر و لەوێ خەڵاتی وەرگرتووە. تیایەتی لە دەستی كەوتووەتە خوارەوە لەگەڵ لافاودا براوە، قورئانەكە ئێستا ماوە نووسینەكەی تێكنەچووە، بەڵام لاپەڕەكانی دیارە ئەو شوێنەی كە كەوتووەتە ناو ئاوەكەوە و ماوەتەوە. ئێمەومانان دارای ئەم سەروەتە ئاڵتوونیەیەن كە بە پارە و بە سەروەت مەزەندە ناكرێت".

قورئاناكە لە سندوقێكی شووشەییدا پارێزراوە ئەوەیش بەهۆی ئەوەی ئەو كتێبانەی كۆنن لاپەڕەكانیان مۆرانەی لێیداون شیاو نین بۆ دەستلێدان لەبەر هەڵوەرین پەڕەكانیان و، ترس لە توشبوون بە بەڵەكی و هەستیاری پێست. هەر بەو هۆیەشەوە ژمارەیەكی زۆر لەو بەرهەمە دەستنووسانەی لە پێشانگاكەدا نمایش كرابوون وێنەیەكیان دانرابوو لە بری نووسخە ئەسڵییەكەی.