هەرێمی كوردستان وەك زادەی هەلومەرج و قۆناخێكی راگوزەر، لەسەرەتاوە سیستمی بەڕێوەبردنەكەی بە ناسرووشتی دامەزرا، بەهۆی ئەو پاشخانە خوێناوییەی ململانێی هێزە سیاسییەكانییەوە، بەتایبەت (پارتی و یەكێتیی)، كە مێژووەكەی بۆ سەرەتای ناكۆكی و ململانێكانی 1964 دەگەڕێتەوە، راگرتنی هاوسەنگیی ئەم دوو هێزە كرایە مەرجی سەرەكیی بەڕێوەبردنی كوردستان.
بۆیە لەیەكەم خولی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانەوە، حوكمڕانیەكەی مەحكومی راگرتنی ئەو هاوسەنگییە كرا نەك رێژەی دەنگ و كورسیەكانی پەرلەمان. دوای دوو ساڵ لە كاری پێكەوەیی لە بەڕێوەبردنی كوردستان لەسەر بنەمای ئەو هاوسەنگییەی بڕیاری لێدرابوو، لەبەر ئەوەی نەتوانرا ئیدارەی ئەو هاوكێشەیە و راگرتنی هاوسەنگییەكە بدرێت، بەریەككەوتن لەنێوان هەردوو هێزەكە روویدا و ماوەی چوار ساڵ شەڕی خوێناوی درێژەی كێشا كە هەزاران گەنجی ئەو وڵاتەی تیا بوونە قوربانی. سەرەنجامیش لەبەر ئەوەی نەتوانرا دەستەبەری دڵنیایی راگرتنەوەی هاوسەنگی نێوانیان دروستبكرێت، دوو ئیدارەیی و دواتر دروستبوونی دوو زۆنی ئیداریی و سیاسی لێكەوتەوە.
تەنانەت دوای ئەو پێشهاتانەی ناوچەكە كە رووخاندنی دەوڵەتی عێراق یەكێك لە لێكەوتە بەرچاوەكانی بوو، وە پاش هاتنە ئارای دەرفەتگەلێكی زۆر بۆ كورد لە ناوچەكە، ئەم دوو هێزە سیاسییە هەر نەیانتوانی دەستەبەری دڵنیایی راگرتنی هاوسەنگیی نێوانیان بكەنەوە، سەرەڕای ئیمزاكردنی رێككەوتنامەی ستراتیژی لەنێوانیان و یەكخستنەوەی هەردوو ئیدارەكەش، بەڵام وەك دوو زۆنی سیاسی پارێزگارییان لە جێنفوز و دەسەڵاتی خۆیانكردو حكومەتێكی یەكگرتویان دروست نەكردەوە.
دوای دروستبونی هێزی دیكە و هاتنە ناوەوەی وەك هێزی سێهەم، هەر نەتوانرا كوردستان لەو بارمەتەی هاوسەنگییە رزگار بكرێت. ئەوە بوو بزوتنەوەی گۆڕان بە سەركردایەتیی نەوشیروان موستەفا لە ساڵی 2009 زۆرینەی دەنگ و ژمارەی كورسییەكانی پەرلەمانی لە زۆنی سەوز بەدەستهێنا و لەسەر ئاستی هەردوو زۆنەكەی كوردستانیش بووە هێزی دووەم، لەبەر رۆشنایی تێزی (یەك كورسیش بهێنین دەسەڵات تەسلیم ناكەین)، تاكە بەڕێوەبەری شارەدێیەكیشیان بە بزوتنەوەی گۆڕان رەوا نەبینی و دەسەڵات لە دەستی پارتی و یەكێتی مایەوە.
لەو كاتەشەوە سەرباری سەرهەڵدانی كێشەی جۆراوجۆری دیكە لە كوردستان، بەڵام ریشەی بنەڕەتیی كێشە گەورەكە هەر هاوكێشەی هاوسەنگییەكەی نێوان پارتی و یەكێتییە. لە هەر پێشهات و قۆناخێكی پرۆسەی سیاسی ئەو چەند ساڵەدا، لەكوێدا هەستی هاوبەشی و هاوسەنگیی پێكەوەییان بۆ دروست بووبێت، پێكەوە بڕیاریانداوە و لەكوێشدا ئەو هاوكێشەیە لەبەرچاو نەگیرابێت، تەنگژە و گرفتیان بۆ یەكدی دروستكردووە.
مشتومڕی ئێستایان لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، یەكێك لە نموونە بەرچاوەكانی ماجەرای ئەو هاوكیشەیەیە. دوو ساڵ لەمەوبەر لەبەر ئەوەی پێكەوە بڕیاریان لە دواخستنی هەڵبژاردن و درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەماندا، هیچ باكیان بە ناڕەزایەتیی ناوخۆیی و نیگەرانیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نەبوو. تەنانەت ئەوەشیان لەبەرچاو نەگرت رەنگە ئەم دواخستن و درێژكردنەوەیەی تەمەنی پەرلەمان دەرگە بۆ دەستوەردانی دادگەی فیدراڵی بكاتەوە، هیچ باكیان بەوەش نەبوو شەرعیەتی دەسەڵات و دامەزراوەكانی بخرێنە ژێر پرسیارەوە.
بەڵام لەبەر ئەوەی لەهەندێ پرس و بابەتی دیكەدا یەكێتیی پێی وابوو رەچاوی پارستنی ئەو هاوسەنگییە نەكراوە، پێشتر كە خۆی عەڕابی دواخستنی پرۆسەی هەڵبژاردن و درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمان بوو، وە خۆی داهێنەری كورسیی كۆتاكان بوو بەو جۆرەی هەبون، پەنای بردە بەر دادگەی فیدراڵی و بە گۆڕینی یاسای هەڵبژاردن و نەهێشتنی كورسیی پێكهاتەكان، هەموو هاوكێشەكەی بەسەر پارتیدا هەڵگێڕایەوە. وە بەهۆی بڕیارەكەی دادگەی فیدراڵییەوە پارتی ناچار كرد لە رێگەی سەرۆكایەتی هەرێمەوە وادەیەك بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان دیاریبكات.
لەبەرانبەر ئەمەشدا كە پارتی خۆی بە پەراوێزخراو دەبینێت لەو بڕیارانە، كارتی بەشدارینەكردنی لە هەڵبژاردن بەكار هێنا. لەبەر ئەوەی سەرپەرشتیكردنی پرۆسەكەش لەلایەن بەغداوەیە، كارتی بەشدارینەكردنی پارتی لە هەڵبژاردن نەبووە هۆكاری راگرتنی پرۆسەكە، بۆیە پارتی دەیەوێ لە رێگەی سەرۆكایەتیی هەرێمەوە بەبڕیارێك هەڵبژاردن دوابخات. ئەمەش جۆرێك لە ململانێی تازەی هێناوەتە ناو كێشەكانی پارتی و یەكێتییەوە بەجۆرێك كە پارتی شكستی یەكێتیی لە دواخستنی هەڵبژاردندا دەبینێتەوە و یەكێتیش ئەنجامدانی هەڵبژاردن بە شكستی پارتی دەبینێت. هەردولا بەچڕی هێز و تواناكانیان بۆ (بڕیاردان لە دواخستنی، بڕیاردان لە ئەنجامدانی) خستۆتەكار. بەمەش دۆخێكی سیاسییان وایانخوڵقاندووە كە ئەنجامدانی پرۆسەی هەڵبژاردن و ئەنجام نەدانی هەڵبژاردن، هەردووكی ببێتە هۆكاری پێشهاتی مەترسیدار لەسەر داهاتووی هەرێمی كوردستان. لەكاتێكدا راستییە تاڵەكە ئەمەیە بەبێ یەكێتیی ناتواندرێت هەڵبژاردن دوابخرێت و بەبێ پارتیش ناتواندرێت هەڵبژاردن ئەنجام بدرێت. ئەگەر بیانەوێ هەرێم وەك خۆی بمێنێتەوە. تەنها تەگبیریش ئەوەیە پێكەوە بڕیار بدەن بە كردن و نەكردنی.
پێویستە سەركردایەتی و بڕیار بەدەستەكانی پارتی و یەكێتیی لەوە بەئاگا بهێندرێنەوە ئەم ئینكاریی و دەستبادانی یەكترییەتان، چارەنووسی هەردوولاتان و میللەتەكەش بەرەو تونێلێكی تاریك دەبات. ئەگەر بۆیەكتر لە بۆسەدا نەبن، هەڵبژاردن بكرێ یان نەكرێ، هیچ لە هاوكێشەی سیاسیی كوردستان ناگۆڕێت، وەك چۆن لە سی و دوو ساڵی رابردوو هەڵبژاردنەكانی پەرلەمان هیچی لە هاوكێشەی دەسەڵات و بەڕێوەبردنی هەرێمی كوردستان نەگۆڕیوە. بەڵام ئەوەی ئێستا لەو رابردووە جیادەكاتەوە، بوونی هەڕەشەو مەترسی دیكەیە لەسەر تاكە قەوارەی كوردی دانپێدانراو و رێزلێگیراو لەناوەندە جیهانییەكان، كە هەرێمی كوردستانە. لەبەر هۆكاری دیكە هەڕەشەو مەترسی لەسەرە لەلایەن هێزە هەرێمایەتیی و دەوڵەتانی داگیركەری كوردستانەوە، پێكەوە نەبونتان لە جۆری مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو رووداو و پێشهاتانەی پەیوەستن بە هەرێمی كوردستان، زەمینەی دەستوەردان بۆ هێزگەلە دەرەكییەكان دەڕەخسێنێت و رێگاكانی لاوازكردن و تانەهێشتنی قەوارە كوردیەكەش ئاسانتر دەكات. بۆیە تكایە پرسی هەڵبژاردن لە ئێستایا یان دواخستنی بۆ چەند مانگێك مەكەنە هۆكارێك بۆ وێرانكردنی ماڵەكەتان.
دەبێت پارتی و یەكێتی هەردوولایان كە ئێستا بێباكانە لە دەرئەنجامەكانی، لە قۆڵبادانی یەكتریدان. دڵنیابن كەسیان سەركەوتوو نابن. سەركەوتوو ئەوانە دەبن كە خەون بە وێرانكردنی كوردستانەوە دەبینن. هەروەها پێویستە ئەو هێزە سیاسیانەی دیكەی ناو هاوكێشەكەیش كە لەدەرەوەی دەسەڵاتی پارتی و یەكێتین و ئومێدیان لەسەر ئەم ناكۆكی و ململانێیانە هەڵچنیووە، یاخود بەڕاستی بەهیوان پرۆسەی هەڵبژاردن پرۆسەی دیموكراسی بەرێتە پێش و چاویان لە دەستاودەسكردنی دەسەڵات و گەیشتنە بەدەسەڵات، ئەوانیش بێ لەبەرچاوگرتنی لێكەوتە خراپەكانی كەوتوونەتە گوشار لەسەر بەڕێوەچوونی پرۆسەی هەڵبژاردن، لەكاتێكدا هیچ دڵنیاییەكیشیان بۆ دەستەبەر نەكراوە لەوەی هەڵبژاردنێكی سەرتاسەری و پاك و بێگەرد بەڕێوەبچێت.
هەق وایە ئەو هێزە سیاسیانە ئەوە لەبەرچاو بگرن بۆ ئەوان تەنها ئەنجامدانی هەڵبژاردن بایەخێكی ئەوتۆی نییە، ئەگەر زەمانی هەڵبژاردنێكی بێگەرد نەكەن. بۆ ئەوان دەرفەتێكی باشتر لەپێشە كە پرۆسەی سەرژمێرییە لە عێراق و كوردستان كە بڕیاروایە لە مانگی یازدەی ئەم ساڵ سەرژمێریی گشتی ئەنجام بدرێت.
بەهۆی ئەوەی هەرێمی كوردستان لە دروستبوونییەوە وەك ئیدارەیەك، سەرژمێری تیا ئەنجام نەدراوە، ژمارەی راستەقینەی دەنگدەر نازاندرێت و هەموو ئەو گومانكردنانەی لە هەڵبژاردنەكانی رابردوو هەبوون بەوەی ناوی مردوو، ناوی دووبارە، ناوی ئاوارەی كوردی رۆژهەڵات و رۆژئاوا، یاخود ئەوەی دەوترا خێڵ و بنەماڵە سنوریەكانی توركیا و ئێران لە هەڵبژاردنەكانی هەرێم بەشدارییان پێدەكرێت، بەهۆی ئەم سەرژمێرییەوە بەرچاوی هەموو لایەك روونتر دەبێتەوە لەوەی دەنگدەری راستەقینە كێیە؟ ناوی دوبارەو مردوان و ئاوارەی بەشەكانی دیكەی كوردستان لە تۆماری دەنگدان نامێنێت و لیستێكی خاوێنی دەنگدەر دروست دەبێت كە دەتوانرێت بكرێتە بناغەی هەڵبژاردنێكی پاك و جیاواز لە كوردستان.
هیوادارم هەموو هێزە سیاسییەكان پێكەوە بەدوای دەرفەتێكدا بگەڕێن كە خزمەت بە هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد بكات، پرۆسەی سەرژمێریی رەنگە یارمەتیدەرێكی باش بێت بۆ جۆرێكی جیاواز لە هەڵبژاردن كە دوور نییە هاوكێشەی هێزەكان بگۆڕێت. لەبەر ئەوە ئەگەر بڕیارە هەڵبژاردن دوابخرێت، پێویستە بخرێتە دوای پرۆسەی سەرژمێریی گشتی دانیشتوان.
لە رووداو وەرگیراوە