راچڵەكین-
وتەبێژی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێمی كوردستان دەڵێت، ناچارن قەرزەكانی خۆیان كۆبكەنەوە بۆئەوەی بەردەوامی بدەن بەگەیاندنی خزمەتگوزاری كارەبا. دەشڵێت:" پارەی كارەبا چیە هەتا هاوڵاتی توانای پێدانی پارەی نەبێت!."
ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبا لەبارەی دۆخی كارەبای هەرێم ئەو قەرزەی لای هاوبەشانە بە دەنگی ئەمریكای راگەیاندووە:" ئێمە لە لایەنی ڕاگەیاندنەوە كە قسەمان بۆ كەناڵەكانی ڕاگەیاندن كردووە و لایەنی شیكاریش وەكو لایەنە تەكنیكی و لایەنی زانستی باس لە وزەی كارەبا و توانای بەرهەمهێنان و خواست كراوه، هەروەها لەلایەنی ئیداری و كارپێكردنیشەوە كە له ناو وەزارەت ئێمە قسەوباسی خۆمان دەكەین و پلان دادەنێن و كاردەكەین لەپێناو زیاد كردنی بەرهەمهێنانی كارەبا و زیاد كردنی كاتەكانی بوونی كارەبا و بەرزكردنەوەی خزمەتگوزاری كارەبا بۆ هاوبەشان و هاونیشتیمانیان، بەپێی هەموو ئەمانە دوو فاكتەری زۆر گەورە هەیە بۆ دیاریكردنی كاتەكانی بوونی كارەبا كە ئەوانیش بەرهەمهێنانە لەگەڵ خواستە، ئەوەی لە ئێستادا خواستێكی سروشتیە واتە ئەو خواستەیە كە تێیدا توانای خزمەتگوزاری كارەبای تێدا دەردەكەوێت كە تەواوی ئامێرە كارەباییەكان كاردەكەن بەپێی پێداویستیەكان بۆ هاوبەشان، كاتەكانی بوونی كارەبا باشه، بە بەراورد بەو بەرهەمەی كە هەیە، بەدڵنیایی ئێمە ناڵێین تەواو باشە، چونكە تەواو باش لای ئێمە واتە 24 كاتژمێر، بەڵام وەزارەتی كارەبا لە هەوڵەكانی بەردەوامە بۆ بەدەستهێنانی، ئەوە وەكو لایەنی بەرهەمهێنان و لایەنی فراوانكردنی تۆڕەكە و توانای گواستنەوە و توانای دابەشكردنی كارەبا و گەیاندنی كارەبا بە هاوبەشان. "
ئەندازیار ئومێد ئەحمەد زیاتر وتی" ئەوەی كە دەمێنێتەوە بابەتی خواستە، خواست لە وەرزی زستاندا بەداخەوە پێچەوانەی هەموو ستانداردەكانی دنیا لە زستاندایه، لە هەرێمی كوردستان لەبەرئەوەی كە وزەی كارەبا بەكاردێت بۆ جۆرێكی تر لە وزە كە لەڕاستیدا ئەركی ئەوە نیە واتە وزەی كارەبا بەكاردێت بۆ ئامێرە گەرمكەرەوەكان و خۆگەرمكردنەوە، لەڕاستیدا ئەگەر كارەباكەش هەبێت لەڕووی بڕ و توانای تۆڕیشەوە بەردەست بێت، بەڵام لەڕووی ئابوریەوە گرفتە بۆیە هەمیشە قسەمان لەسەر ئەم خاڵە كردووە وتومانە پێویستە كارەبا بەكاربێت بۆ تەواوی ئامێرە كارەباییەكان، وە خزمەتگوزاری كارەبا لە خزمەتی ئەو ئامێرانەدا بێت بۆئەوەی كە هاوبەشانی كارەبا بێبەش نەبن لەبەر بەكارهێنانی كارەبا بۆ گەرمكردنەوە بۆ هیتەر بۆ سەرچاوەكانی گەرمكردن لەبەرئەمانە بێبەش بن و كارەبا نەمێنێت بۆ ئامێرەكانی وەكو ڕووناكی و ئامێرە پێشكەوتنەكانی تەكنەلۆجیای سەردەم و تەواوی پێداویستیەكانی تر، بەداخەوە ئێمە ساڵانێكی زۆرە ڕەنگە ڕەگ و ڕیشەی هەبێت لەهەرێمی كوردستان كارەبا بۆ گەرمكردنەوە، بەڵام ڕێگە ڕاست و زانستی و دروستەكە ئەوەیە كە كارەبا بەكاربێت بۆ ئەركە سەرەكیەكەی خۆی ئێمە لە وەزارەتی كارەبا كار لەسەر ئەوە دەكەین و هیوادارین كە جێگرەوەی ئامێرەكانی خۆگەرمكردنەوە دەستەبەر ببێت بۆئەوەی كە وزەی كارەبا بۆ ئەركە سەرەكییەكەی بەكاربێت كە باسمكرد. "
سەبارەت بە نرخی كارەبا یاخود شێوازی پێدانی پارەی كارەبا كە باس لەوە دەكرێت هاوڵاتیان قەرزی كرێی كارەبا بگەڕێننەوه، ئایا ئەگەر هاوڵاتیان ئەمەیان نەكرد چ ڕێكارێك دەگیرێتەبەر؟ لە وەڵامدا وتەبێژی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێم وتی:" لەڕاستیدا هەندێك حاڵەت هەیە هەندێكجار كە شتێك دەكرێت لە ناو ناوەندی ڕاگەیاندنەوە و كەناڵەكانی ڕاگەیاندن، یاخود هەندێك لایەن جاری وا هەیە هەندێك لایەنی سۆشیاڵ میدیا و هەندێكجاریش بێ مەبەست و بەمەبەست گۆڕانكاری لە خیتابی حكومەت یان وەزارەت دەكرێت بەتایبەتی وەزارەتی كارەبا كە ئێمە بۆخۆمان لەناویداین، لەڕاستیدا هەبوونی قەرزەكانی كارەبا لەماوەی ڕابردوودا كە كەڵەكەبووە زیاتر لە تریلیۆنێك و 261 ملیار دینار وەزارەتی كارەبا لای هاوبەشەكانیەتی ئەمە كە كەڵەكەبووە، ئەمە دەرئەنجامی حاڵەتێكی نائاسایی بووە كە ڕووی لە هەرێمی كوردستان كردووە كە بەداخەوە لە 2014 وە كەوتینە ناو قەیرانی دارایی، وەزارەتی كارەبا بە لەبەرچاو گرتنی ئەو بارودۆخە فشاری نەكردووە بۆ وەرگرتنی پارەی كرێی كارەبا و فشاری نەكردووە بۆ گەڕانەوەی قەرز، بەڵام لەئێستادا وەزارەتی كارەبا خەرجیەكانی زۆر بووە ئیدارەدانی 3 هەزار و 500 مێگاوات و بەرەو ژوور، وە تۆڕێكی فراوان لە زاخۆ بۆ كفری، بودجەی بەكاربردن و ئیش و كارەكان ئەمانە هەمووی پارەی قەبەی دەوێت، وە وەزارەتی كارەبا لەساڵی 2021 وە دووساڵە سوودمەند نەبووە لە هیچ بڕە پارەیەك لە وەزارەتی داراییەوە كە تەنها سەرچاوەی دارایی وەزارەتی كارەبا داهاتی خۆیەتی ئەویش هەمووی نا، بەڵكو 10% باقیەكەی دەگەڕێتەوە بۆ وەزارەتی دارایی بۆ بابەتی مووچە و ئەوانە بۆیە وەزارەتی كارەبا ناچارە قەرزەكانی خۆی كۆبكاتەوە و بۆئەوەی بەردەوامی بدات بە ئیدارەدانی سیستەمەكە لەڕووی كارپێكردن و لەڕووی هونەری و جێبەجێكردنی كار و پرۆژەكان بۆیە لەماوەی ڕابردوودا چەندین كارئاسانیشی كردووە یەكێكە لەوانە لێخۆشبوون بەڕێژەی 15% ئێستاش بەشێوازی قیست بەپێی قەبارەی قەرزەكە بەشێوەیەكی وا بێت كە بارگرانی دروست نەكات لەسەر هاوبەشان و هاونیشتیمانان بۆیە كۆكردنەوەی قەرزەكان ئەمە بابەتەكەیەتی. "
سەبارەت بە سیستەمی پریپەید و سیستەمی پۆست پەید، بەڕێوەبەری كۆنترۆڵی كارەبای هەرێم هاوكات، وتەبێژی فەرمی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕایگەیاند:" ئەو دوو حاڵەتە ڕەنگە تێكەڵ كرابێت، لەڕاستیدا پریپەید پەیوەندی بەوەوە نییە، بەڵكو پرپەید سیستەمێكە وەكو دەزانرێت كە ئێمە ئەزموونێكمان هەیە لە بابەتی پەیوەندییەكان كە ساڵانێكە پیادە دەكرێت لە هەموو جیهاندا وایە، بابەتی پریپەید دوو شتە، یەكێكیان لەم دوایانەدا پرۆژەیەكی ئەزموونی و نموونەیمان جێبەجێكرد بۆئەوەی ناوچەیەك سنوردار بكەین لەڕووی توانای وەرگرتنی كارەبا واتە Limitation بكەین، دواتریش كردمانە 24 كاتژمێر تا جۆرێك لە جێگیریی دروست بكەین كە هاوبەشانی كارەبا بتوانن دابەشی ئامێرە كارەباییەكانیان لە 24 كاتژمێردا بكەن كە فشار كەمتر دەكاتەوە لەسەر تۆڕی كارەبا، وە دواتریش پریپەید لەڕێگەی پێوەری زیرەكەوەیە ئەو توانایەی هەیە كەئەمە بكات، ئێمە ئەو پرۆژەیەی كە جێبەجێمان كرد دەبێت تواناكان تاقی بكەینەوە و بیخەینە سیستەمی كارەبا و خزمەتی هاوڵاتیان، حاڵەتی پرپەید بۆ ئەوە كردمان ئەكەر كەسێك بڕێكی زۆر كارەبا بەكاربهێنێت ئەگەر لەسەرەتای مانگ بیدات و لە كۆتایی مانگ بیدات هەمان بڕە پارە دەدات لەڕووی دارایی نە هیچی زیاد كردووە و نە هیچی بۆ دەگەڕێتەوە، بەڵام سیستەمی پریپەید خزمەتی ئەوە دەكات ئەو كەسەی پارەی كارەبا لەپێشەوە دەدات لەڕێگەی ئەو سیستەمی پێوەری زیرەكەوە مۆنیتەرێك هەیە كە دەتوانێت چاودێری بەكارهێنانی كارەبای خۆی بكات دەتوانێت ئەو ئامێرە كارەبایانەی كە هەیەتی بەشێوەیەكی وا كاریان پێ بكات كە ئەو بڕە پارەیەی لەپێشەوە داویەتی بەشی زۆرترین كاتی بكات ئەمە هێندەی ئەوەی لە خزمەتی سیستەمی كارەبادایە وەكو ڕێزگرتن لە وزەكە و لەڕووی تەكنیكیەوە فشار لەسەر وزەی كارەبا كەم دەكاتەوە، هێندە قازانجی هەیە بۆ هاوبەشی كارەبا كە لەڕووی ئابورییەوە دەتوانێت خەرجیەكانی كەم بكاتەوە و وزەی كارەبا بەشێوازێكی وا بەكاربهێنێت كە خزمەتی بكات و تەواوی پێداویستیەكانی خۆی پێ جێبەجێ بكات، بەڵام بە نادروستی بەكاری نەهێنێت و پارەی زیاد نەدات كە لە ڕابردوو لەبەرئەوەی پۆست پەید بووە لەكۆتایی مانگەكەدا پارەی بۆ هاتۆتەوە و نەیزانیووە چی دەگوزەرێت لە بەركاهێنانی كارەبادا، ڕەنگە ئامێرێكی زیادەی بەكارهێنا بێت گلۆپێكی زیادی بەكارهێنا بێت كە شوێنی كار و ماڵی بەجێهێشتبێت و ئامێرەكانی نەكوژادبێتەوە ئێستا لەبەرئەوەی دەتوانێت چاودێری بەكارهێنانی كارەباكەی دەكات زۆر بەباشی كۆنتڕۆڵی ئەو لایەنە دەكات. "
ئایا كەسێك ئەگەر نەتوانێت پارەی كارەبا بدات چ بە پۆست پەید یان پریپەید دەبێتە هۆی ئەوەی بێبەش بێت لەكارەبا؟ لە وەڵامدا وتەبێژەكەی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێمی كوردستان(ئەندازیار ئومێد ئەحمەد) وتی" پارەی كارەبا چیە هەتا توانای پێدانی پارەی نەبێت! هەرزانترین نرخی كارەبا لەهەموو جیهاندا لە هەرێمی كوردستاندایە كە لەقۆناغی یەكەمی كیلۆ وات ئەوەری-كاتژمێری (kilowatt hour) بۆ ماڵان بە دوو سەنتە، ئێمە دەستكاری نرخمان نەكردووە نرخ گۆڕانكاری بەسەردا نەهاتووە لەجیاتی ئەوەی كەسێك سەری مانگ پارەكە بدات لەسەرەتاوە بۆخۆی دەچێت دەیدات بۆخۆیشی چاودێری دەكات كە دەستی پێوە بگرێت و سوودی لێ ببینێت خراپیەكەی ئەوە چیە؟!."
ئایا دۆخی كارەبا لە ئەم زستانەدا چۆن دەبێت؟ لە وەڵامدا ئەندازیار ئومێد ئەحمەد وتی" وەكو باسمكرد دوو ئاماژە كاتەكانی بوونی كارەبا دیاری دەكات، یەكێكیان بەرهەمە و ئەوی تریان خواستە، بەڕای ئێمە ئەوەی كە ئێستا بارودۆخی كارەبا باشە لە هەندێك ناوچە 20 كاتژمێرە ئەم بەرهەمە ئەگەر زیاد نەكات كەم ناكات، بەڵام خواستەكە وادەكات ئەگەر خواست بەرزبێتەوە ئێمە نەتوانین قەرەبوو بكەینەوە كە بەرهەم قەرەبوو كردنەوە شتێكی ئاسان نییه، ئاسان نییە خواستێك ببێت بە دەبڵ ئێستا ئێمە خواستمان 3 هەزار و 500 میگاواتە لە زستانی ڕابردوو 7 هەزار مێگاواتمان تۆمار كردووە، بۆیە كاتەكانی بوونی كارەبا پەیوەستە بە خواستەوە خواست بەرز بێت كاتەكانی بوونی كارەبا دێتە خوارەوە خواست نزم بێت كاتەكانی بوونی كارەبا زیاد دەكات ئەگەر خواستەكە وەكو ئێستا بمێنێتەوە وەكو ئێستا كارەبا دەبێت"